Sanılanın aksine, yumurtalık rezervi sonradan oluşan bir şey değildir.
Bir kadın doğduğu andan itibaren yumurtalık rezervine sahip olarak doğar ve zamanla kullanılan veya atılan yumurtalar ile bu sayı düşer. Bu yazımızda yumurtalık kalitesi artırmanın yollarını anlatmaya çalışacağım.
Kadın ilk dünyaya geldiğinde yaklaşık olarak 2 ila 2,5 milyon arası olan bu yumurta sayısı ergenlik dönemi başlangıcında 500 bine kadar düşebilmektedir.
Adetin başladığı dönemden sonra her bir adet döneminde bin civarında bir yumurta kaybedilir. Bu sürece bakarak bile yumurta rezervinin tükenmesinin ergenlik döneminden sonra ortalama 30 yılı bulabileceği öngörülebilir. Bu süre kişiden kişiye değişebileceği gibi genetik durumlar, çevresel faktörler, beslenme, adet döngüsü düzeni gibi durumlara göre artabilmekte ya da azalabilmektedir.
Yıllara bağlı olarak yumurta sayısında düşüş yaşanması, sağlıklı olan yumurtaların azalması ve çevresel ve genetik faktörler dolayısıyla yumurtalık kalitesi düşmektedir. Bunların yanında anne adayının sağlığını da etkileyen kötü beslenme, sigara içme, alkol kullanımı, yüksek derecede kafein kullanımı, çikolata kisti, yumurtalık kisti gibi durumlar yumurtalık kalitesinin düşme nedenleri arasındadır.
Adet düzensizliği araştırmasında ya da kısırlık araştırmasında yapılan kontroller sonrası yumurtalık rezervi ile alakalı kalite tespiti yapılabilmektedir. Adet düzensizliklerinde yumurta rezervinin azalmasına bağlı olup olmadığı açısından kontrol gereklidir. Kısırlıkla ilgili olarak, rezervin olup olmadığı ya da olan yumurtaların döllenmeye uygunluğuna bakılarak karar verilebilmektedir.
Yumurta rezervi adetin 2. Günü yapılan kan testi ile hormonal değerlere bakılarak değerlendirilir. Bu test içerisinde FSH, E2 ve LH değerlerine bakılır. Bunlar yumurta rezervi ile ilgili bilgi veren hormon testleridir. Bu yöntem bilinen en eski yöntemdir. Bunun haricinde yumurta rezervini ve yumurtalık kalitesini ölçmenin başka yolları da vardır.
AMH hormonu kadınlarda doğmadan önce salgılanmaya başlar ve bu durum menapoza kadar devam eder. Menapoz başladığında ise artık kanda ölçülemeyecek kadar az seviyelerdedir. Bu hormon, büyümeye başlayan küçük yumurtaların hücrelerinden salgılanan bir hormondur ve en sağlıklı ölçüm yöntemi olarak değerlendirilir.
AMH için uygun ve uygun olmayan değerler aşağıdaki gibidir:
| AMH(ng/ml) | Açıklaması |
| <0.08 | Çok az derecede rezerv var |
| 0.08 - 0.16 | Az derede rezerv var |
| 0.16 - 1.5 | İhtimali azalmış doğurganlık |
| 1.5 - 4.0 | Uygun Doğurganlık |
| >4.0 | Polikistik Over ya da Ovaryan Hiperstimülasyon Riski |
Yumurtalık kalitesi daha önce de belirttiğim gibi yaş, genetik ve çevresel faktörlere göre değişebilmektedir. Yumurtalık kalitesi aynı zamanda doğurganlık ile doğru orantılı olduğundan, özellikle anne olmak isteyen kadınlar için bu maddeler oldukça önem taşımaktadır. Yumurtalık kalitesini artıracak yapabileceklerinizi şu şekilde sıralayabiliriz:
Beslenme ile doğurganlık arasında bir bağ olmadığı düşünülse de bu düşünce doğru değildir. Sağlıklı ve düzenli beslenme yumurta kalitesini arttırmanın yolları arasında yer alıyor. Öncelikle tek yönlü beslenme tarzından uzak durmanız gerekiyor. Mevsiminde olan sebze ve meyveler mutlaka beslenme programınızda bulunmalıdır. Antioksidan içeriği yüksek gıdaları tüketmeye özen göstermelisiniz. Yumurta kalitesini en çok etkileyen unsurlar demir, B12, folik asit ve D vitaminidir.
Dolayısıyla beslenme programınızı hazırlarken bu mineral ve vitaminleri içeren yiyeceklere de yer vermeniz sandığınızdan daha fazla önem taşıyor. Gerekli olması durumunda bir beslenme uzmanından yardım alabilir ve sizin için en doğru beslenme programını hazırlamasını sağlayabilirsiniz. Margarin yerine omega 3 içeren zeytinyağı tüketimine ağırlık verin. Bitkisel proteinler de beslenme programınızda mutlaka olmalıdır. Ayrıca hazır paketlenmiş olan gıda tüketiminizi sınırlandırın. Çiğ ya da az pişmiş et çeşitleri, uzak durmanız gereken gıdalar arasında yer alıyor.
İş hayatının stresi, kent hayatının kaosu kimi zaman stresli bir yaşam formunu doğurabiliyor. Özellikle zamansızlık günümüzün ortak sorunlarından biridir. Sürekli bir koşturmaca halinde olmak bile başlı başına stres nedeni olabiliyor. Ancak yumurta kalitesini arttırmanın yolları arasında stresten uzak durmak da bulunuyor. Stresi önlemek her zaman mümkün olmasa da stres ile baş etmenin yollarını öğrenmek mümkündür.
Gün içerisinde sadece birkaç saati stresten arınmış bir şekilde geçirmek bile vücudun bu olumsuz ruh halinden daha az etkilenmesi anlamına gelir. Bu nedenle hayatınızda strese neden olan faktörleri şayet mümkünse çıkarın. Hayatınızdan çıkarmanın mümkün olmadığı stres unsurları ile de baş etmenin yollarını öğrenin. Bu sayede gebelik şansını da artırmış olacaksınız.
Hareket, sağlıklı bir bünyeye sahip olmanın olmazsa olmazları arasında yer alıyor. Bu nedenle spor ve egzersize hayatınızda mutlaka yer açmalısınız. Ancak egzersizin ya da sporun faydalarından istifade edebilmeniz için düzenli olması da şart. Haftada sadece 1 gün yürüyüş yapmanın çok büyük faydaları olmayacaktır. Her gün yürümeli ve spor yapamıyor olsanız bile basit egzersiz hareketlerini her gün yapmalısınız.
Evde yapabileceğiniz egzersiz programlarının da olduğunu unutmayın. Spora ve egzersize hayatınızda yer açmak için mutlaka spor salonlarına gitmeniz ya da spor yapabileceğiniz bir alan yaratmanız gerekmiyor. Elbette temiz havanın olduğu açık alanlarda spor yapmak en doğrusudur. Ancak şehir hayatında bu pek mümkün olmadığından koşullarınıza uygun spor ve egzersiz programlarını tercih edebilirsiniz.
Sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek yumurta kalitesini arttırmanın yolları arasında yer almakla birlikte pek çok hastalık riskinin de düşürülmesi anlamına gelir. ‘Sağlıklı yaşam’ sadece sağlıklı beslenmekten ibaret değildir ve bu kavramın bir bütün olarak ele alınması gerekiyor. Öncelikle kilonuza ve yaşam tarzına, önem vermelisiniz.
Sağlıklı bir vücuda sahip olunmasının ön koşulunun bu unsurları birlikte değerlendirmek olduğunu unutmamalısınız. Zira sağlıklı yaşam tarzı sadece kadınların doğurganlıklarını değil vücudun tüm sistemlerini etkiliyor. Bağışıklık sisteminin güçlü kalması dahi kişinin ne kadar sağlıklı bir yaşam tarzı sürdüğü ile çok yakından ilgilidir.
Detaylı bir analizden sonra anne adayımızın vücudunda eksik vitamin ve minerallerin takviyesi hem daha sağlıklı yumurtaların oluşmasında, hem de döllenme ihtimalinin artmasında önemli rol oynayabilir. Yapılan çalışmalarda özellikle Omega-3, demir, folik asit, B1, B2, B3, B6 ve B12 vitaminleri, E vitamini, D vitamini, Koenzim Q10 gibi eksiklerin takviye edilmesinin yumurta kalitesini arttırdığı görülmüştür. Bu eksikliklerin doğal olarak telafi edilmesi önceliğimiz olsa da, bunun mümkün olmadığı durumlarda bu vitamin ya da mineraller ilaç, şurup ya da haplarla takviye olarak alınabilir.
Yumurta kalitesini arttırmanın yolları arasında en önemlisi sigaradan uzak durmaktır. Türün ürünleri kullanımı vücudun tüm sistemlerini olumsuz yönde etkiliyor. Aynı zamanda kadınlarda ve erkeklerde üreme hücrelerini de olumsuz etkilediği biliniyor. Sigarada bulunan nikotinin yumurtalar için tam bir zehir olduğunu unutmamalısınız. Gebelik planlayan kadınların sigarayı bırakması, sadece hamile kalma açısından değil bebeğin sağlığı bakımından da büyük önem taşıyor. Her gün sigara içen kadınların üreme çağından 10 yıl düşüldüğünü de göz ardı etmemelisiniz.
Alkol tüketimi başlı başına hamileliği engelleyen unsurlardan biri olarak kabul ediliyor. Bu nedenle hamilelik planlayan kadınların alkol tüketimini sınırlandırması çok büyük bir önem taşıyor. Çay ve kahve ise içerdiği kafein açısından sınırlandırılması gereken içeceklerdir.
Çay ve kahve tüketimini günde 1 fincanı geçmeyecek forma getirmeniz yeterli oluyor. Fazla tüketim ise kafeinin vücutta yarattığı olumsuz etkileri nedeniyle kadın hastalıkları ve doğum uzmanları tarafından önerilmiyor. Özellikle 35 yaş üstü kadınlar için hamilelik planlamasının çok daha titiz bir şekilde yapılması gerekiyor. Yumurta rezervlerinin hızla azaldığı bu yaş sonrasında her ay yeni bir gebelik şansıdır ve bu şansı iyi değerlendirmek için tüketilen içeceklerin de özenle seçilmesi gerekir.
Düzenli uyku gebelik konusunda önemli parametrelerden biridir. Bunun nedeni uyku yoksunluğunun vücutta stres hormonu salgılanmasına yol açmasıdır. Stres hormonu da vücudun hormon dengesini bozar. Bu durum doğurganlığı da olumsuz yönde etkiler. Çünkü hamile kalabilmek için öncelikle vücudunuzun hormon dengesinde problem bulunmamalıdır. Dolayısıyla düzenli ve kaliteli bir uyku programına uymanız yumurta kalitesini arttırmanın yolları arasında bulunuyor.
Uyku saatlerinizin 23:00 ila 07:00 arasında olması en idealidir. Ancak bu saatlerde iş hayatınıza ya da yaşam tarzınıza göre küçük değişimler de yapabilirsiniz. Uykuya dalmakta güçlük çekme ya da geceleri sıklıkla uyanma gibi sorunlar yaşıyorsanız mutlaka doktora başvurmalısınız. Bu sorunlar gebelik döneminde de çeşitli sıkıntılar yaratabilir ve hamilelik öncesinde bu sorunları hayatınızdan çıkarmanız, düzenli ve kaliteli uykuya geçmeniz gerekiyor.
Yumurtalıklara ihtiyacı olan oksijeni içeren bir kan akışının olabilmesi için su tüketimine maksimum düzeyde özen göstermeniz gerekiyor. Yetersiz su tüketimi başlı başına yumurta kalitesini düşürebilir. İçtiğiniz çay ve kahve su ihtiyacınızı karşılamaz. Bu nedene sıvı tüketimi ile su tüketiminin birbirinden ayrı olarak değerlendirilmesi gerektiğini unutmamalısınız. Günde en az 2 litre su tüketimi en çok dikkat etmeniz gereken unsurlardan biridir. Mevsime uygun olarak günlük su tüketiminizi 2,5 litreye de çıkarabilirsiniz. Ayrıca egzersiz ve spor yapanların da günlük su ihtiyacı bir miktar daha fazla olabiliyor.
Yaşa bağlı olarak, yaşlandıkça yumurta kalitesinin düşmesi, yumurta sayısının azalması ile doğru orantılı olarak yumurtalık rezervi kalitesi de düşmektedir. AMH seviyesinin azalması, ilerleyen yaşa bağlı hastalıklar oluşması ve vücuttaki mineral ve vitamin seviyelerinin düşmesi yumurtalık rezervi kalitesini de düşürmektedir.
35 yaşından sonra belirgin bir düşüş yaşanır ve bu düşüş yaşa bağlı olarak gittikçe azalır. Toplumsal olarak da erken menapozun artması ile beraber yaş faktörü oldukça önemlidir. Bu yüzden annelik düşünen bireylerimizin 35 yaşından önce hamile kalmasını öneririz.
Hem yumurtalığın kalitesini, hem de kaliteli yumurtaların sayısını artırmak, düzgün beslenme ile mümkün. İyi beslenmek bunlara katkı sağlayacağı gibi, dengesiz ve kötü beslenmek de aynı zamanda bu kaliteyi düşürebilmektedir. Yumurta kalitesini ve aynı zamanda doğurganlığı arttırabilecek besinleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Yumurta: Amino asit ve protein değeri olarak oldukça güçlü olan yumurta, içeriğindeki vitaminler, B kompleks vitamini, A ve E vitaminleri açısından da yumurta kalitesini artırmakta etkilidir.
Sebzeler: Ispanak gibi yeşil yapraklı sebzeler folik asit zengini olduğundan yumurta kalitesini artırmakta faydalıdır. Lahana, brokoli, brüksel lahanası, patates ve havuç da yumurtanın ihtiyaç duyduğu ve kalitesini artıracak zengin içeriklere sahiptir.
Meyveler: Nar, avakado, muz ve kırmızı renkli meyveler de yumurta kalitenizi artırmanızda içerik bakımından fayda sağlayacaktır. Bu meyvelerin içeriğindeki folik asitler, mineraller ve vitaminler olgunlaşan yumurtaların daha sağlıklı olmasını sağlayacaktır.
Hayvansal Ürünler: Kırmızı et, balık , yumurta ve deniz ürünleri de içerik bakımından omega3, kolin, B12, D vitamini, yağ asidi ve folik asitler ile hem yumurtanın daha sağlıklı olgunlaşmasını hem de yumurtanın yerleşmesini kolaylaştırıcı ve geliştirici etkiye sahiptir.
Hekim kontrolünde kullanılan dhea, etkisi bakımından kanıtlanmış ve yumurta kalitesi veya rezervi düşük kişilerde uygulandığında normal durumuna göre iki kat daha fazla gebelik ihtimali oluşturan bir takviyedir.
İçeriği bakımından steroid hormon olan bu takviye, normalde böbrek üstü bezlerden salgılanan steroid hormonudur ve bu hormonun yumurtanın kalitesini artırdığı ispatlanmıştır.
Yumurta sayısı, yumurtanın kalitesi ile beraber düşünüldüğünde gebelik ihtimalini belirten en önemli parametrelerden biridir. Ancak kalitesiz ve çok yumurtanın döllenme sağlayamayacağından dolayı bir faydası yoktur. Bu açıdan yumurtanın sayısının çok olduğu gibi takviye edici gıdalar, sağlıklı beslenme gibi desteklerle kalitesinin de iyi olması gereklidir.
Tüp bebek tedavilerinde sadece birkaç sağlıklı yumurta üzerinde çalışma yapıldığını göz önüne alırsak önemli olanın sayı değil, kalite olduğu belirgindir.
Op. Dr. Barış KorkmazKadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
