Halk arasında gebelik zehirlenmesi olarak adlandırılan "preeklampsi" gebelik boyunca bebek ve özellikle anne hayatını ciddi anlamda tehdit eden bir durumdur.
Gebelik zehirlenmesi hakkında birçok teori ortaya atılsa da genel itibariyle bebeğin anne vücuduna karşı savaş açması şeklinde tanımlamak daha anlaşılır olacaktır.
Gebelik tanısının konulması yada gebelik kesesinin ultrason yardımıyla görülmesinin ardından, gebe hastalar ‘gebelik tahlilleri’ dediğimiz, kan sayımı (kansızlık-anemi açısından),pıhtılaşma faktörleri, gebelik boyunca bebekte anomali-organ hasarı yapabilecek infeksiyonlar, karaciğer enzimleri, idrar tahlilleri ve hatta smear alınarak takibe başlanmalıdır.
Ortalama 20. haftaya kadar 3-4 haftada bir yapılan ultrasonografi değerlendirme-ölçmelere 20. haftada mutlaka tansiyon takibi de eklenerek gebelik izlemine devam edilmelidir.
Gebelik öncesi yüksek tansiyon tanısı olan yada tansiyon ilaçları kullanan gebeleri, şimdilik bir yana koymak gerekirse, 20. hafta itibariyle hastanın her kontrolünde mutlaka tansiyon takibi yapılmalıdır.
Gebelik boyunca salgılanan progesteron hormonu özellikle ilk ve ikinci 13. haftaya kadar, damar duvarlarında gevşemeye sebep olarak tansiyon değerlerinde düşüklük yapabilmektedir. Gebe bir hastada genel olarak tansiyon ölçümlerinin bir miktar düşmesi beklediğimiz bir sonuçtur.
Fakat 20. haftadan sonra ölçülen tansiyon değerlerinin 140/90 üzerinde (yani hem büyük tansiyon 140’ın üzerinde hemde aynı zamanda küçük tansiyon 90’ın üzerinde olmalı) ise aklımıza ilk gelmesi gereken preeklampsi yani gebelik zehirlenmesidir.
Preeklampsi başladığı-oluştuğu zaman, annenin kan hücrelerine, karaciğerinden böbreklerine daha doğrusu neredeyse annenin tüm organ ve sistemlerine karşı bir savaş başlamış olur.
Böbrek fonksiyonlarında bozulma, karaciğer fonksiyonlarında kan hücrelerinde bozulma ilerledikçe damar içi pıhtılaşmalar ve nöbetler ve çoklu organ yetmezliğine kadar giden, ciddi anlamda annenin hayatına risk oluşturulabilecek bir süreç olarak devam eder.
Preeklampsi tanısı için birçok semptom bulgu ve laboratuvar sonucu gerekse de esas olan tansiyon yüksekliğidir (140/90 üzerinde). Daha doğrusu preeklampsi için olmazsa olmaz tek şart yüksek tansiyondur.
Yüksek tansiyon yanında karaciğer enzimlerinde yükselme, idrarda protein pozitifliği, baş ve ağrısı karın ağrısı, görmede bozulma, vücutta yaygın ödem gibi birçok belirti ve bulgudan bir yada birkaç tanesinin bulunması preeklampsi tanısı için yeterli olmakla birlikte, tansiyon yüksekliği olmaksızın bu belirtiler preeklampsi tanısı koymak doğru değildir. Tabiki bu belirtileri olan hastalar için daha sık tansiyon ölçümü daha sağlıklı bir yaklaşım olacaktır.
Preeklampsi tanısında tansiyonun tek ve en önemli kriter olduğundan bahsetmişken hafif ve şiddetli preeklampsi ayrımını da yapmak gerekir.
Hafif preeklampside tansiyon 140 ve 90’ı geçmesi gerekirken, şiddetli preeklampside ya büyük tansiyonun 160’ı ya da küçük tansiyonun 110 ‘u geçmesi gereklidir, hal bu ki hafif preeklampside hem 140’ı hemde 90’ı geçmesi şarttır.
Bu kadar ciddi ve anne hayatını tehdit eden gebelik zehirlenmesinin maalesef ki yapılan araştırmalarda bir ön tanısı yada önleyici bir tedavisi yoktur. Bazı araştırmacılar tarafından önerilen aspirin, c vitamini, tuz kısıtlaması ya da magnezyum gibi ilaçların ispatlanmış etkileri yoktur.
Gebelik zehirlenmesi (preeklampsi) tanısı netleştiği zaman, bebeğin gelişimi için zaman kazamaya çalışmak amaçlı, magnezyum tedavileri, akciğer geliştirici iğneler, hastanın laboratuvar sonuçlarına yönelik takip ve tedavi denense de asıl tedavi, bebeğin anne vücudundan uzaklaştırılmasıdır.
Gebelik zehirlenmesi belirtilerine yol açan bebek ve bebeğin eşi (plasenta) olduğu için, bebeğin haftası kaç olursa olsun doğumu gerçekleştirmek annedeki tansiyon yüksekliğini ve belirtileri hızlıca düzeltecektir. Maalesef ki gebeliğin kaçıncı haftasında olduğunun bir anlamı yoktur. Burada önemli olan öncelikle anne hayatıdır.
Gebelik zehirlenmesi tedavisinde veya doğumda ki gecikme, preeklampsi hastalığının şiddetini ve annede ki organ hasarını arttıracaktır. Gebelik zehirlenmesi geçiren anne nöbet geçirmeye başlayınca hastalık eklampsi adını alır ve çoklu organ yetmezliğine gidişi hızlandırır.
Doğum gerçekleşmiş, anne vital bulguları normale dönmüş olsa bile devam eden iki gün boyunca, annenin durumunda ciddileşme olabileceği ve sıkı gözlem altında olması gerektiği unutulmamalıdır.
Op. Dr. Barış KorkmazKadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
